تاریخچه ایران؛ بهار، تابستان، پاییز، زمستان و دوباره بهار

 
گرچه حضور انسان خردمند را در ایران به 40 هزار سال پیش نسبت می‌دهند، اما یافته‌های باستان‌شناسی نشان از وجود انواع انسان در دوران دیرینه سنگی در این سرزمین دارد. به همین دلیل، ایران، به‌عنوان یکی از تمدن‌های قدیمی در کنار تمدن‌های دیگر مانند یونان و مصر، همیشه در نگاه تاریخ‌دانان و فرهنگ‌شناسان از جایگاه بسیار مهمی در شکل‌گیری تمدن انسانی برخوردار بوده است. سرزمین ایران، در طول تاریخ با فراز و نشیب‌های فراوانی روبه‎رو بوده و حکومت‌های مختلفی بر آن حکم‌رانی کرده‌‌اند. جغرافیا، نوع زندگی، دین و بسیاری دیگر از مولفه‌های زیستی مردمان این سرزمین دستخوش تغییرات متفاوتی شده است.

تاریخ ایران؛ از مادها تا امروز
برای فهم بهتر تاریخ ایران، تاریخ‎دانان به یک دسته‌بندی مشخص رسیده‌اند:
1- پیش از تاریخ: دوره‌ای پیش از اختراع خط. بقایای دوران دیرینه سنگی و نوسنگی در بخش‌های از ایران یافت شده است.

2- پیش از مادها: مادها به‌عنوان اولین تمدن بشری یکپارچه در ایران شناخته می‌شوند، اما قبل از این تمدن، تمدن‌هایی در کنار برخی تپه‌ها یا شهرها شکل گرفت که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به تمدن‌های تپه سیلک، جیرفت، تپه گیان، شهر سوخته و ... اشاره کرد. این دوره به 7000 سال پیش بازمی‌گردد.

3- از مادها تا پیش از اسلام: مهم‌ترین تمدن‌های دوران باستان ایران، در این دوره شکل گرفتند. مادها قومی هندواروپایی و مرتبط با پارس‌ها بودند که در سده ۱۷ پیش از میلاد در سرزمینی که بعدها به نام ماد شناخته شد ساکن شدند. پس از مادها، چهار امپراطوری بزرگ در ایران شکل گرفتند. هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان. شاهنشاهی هخامنشی را نخستین امپراتوری تاریخ جهان می‌دانند. هخامنشیان ۲۲۰ سال (از ۵۵۰ پیش از میلاد تا ۳۳۰ پیش از میلاد) بر بخش بزرگی از جهان شناخته‌شده آن روز فرمان راندند. شاهنشاهی هخامنشی به دست اسکندر مقدونی برافتاد. پس از مرگ اسکندر در ۳۲۳ پیش از میلاد فتوحاتش میان سردارانش تقسیم شد و بیشتر متصرفات آسیایی او که ایران هسته آن بود، به سلوکوس اول رسید. به این ترتیب ایران تحت حکومت سلوکیان درآمد. سلوکیان میان سال‌های ۳۲ تا ۶۴ پیش از میلاد بر آسیای غربی فرمان می‌راند. پس از مدتی پارت‌ها نفوذ خود را گسترش دادند و سرانجام توانستند عاملی برای نابودی سلوکیان شوند و حکومت اشکانیان را شکل دهند. اشکانیان (۲۵۰ پ. م تا ۲۲۴ م) 471 سال بر بخش اعظمی از غرب آسیا حکومت کرد. پس از اشکانیان، نوبت به حکومت ساسانیان رسید که از سال ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی بر ایران فرمانروایی کردند.
 
4- پس از اسلام: نقطه سرآغاز این دوران، مصادف است با فتح ایران توسط مسلمانان. فتح ایران به دست مسلمانان به مجموعه حملاتی به امپراتوری ساسانی در قرن هفتم میلادی اشاره دارد که از سال ۶۳۳ میلادی در زمان خلافت ابوبکر شروع شد، در زمان عمر به اوج خود رسید و در زمان عثمان منتهی به سقوط کامل دولت ساسانی در سال ۶۵۱ میلادی (مطابق با سال ۳۰ هجری قمری) و کشته شدن یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانیان، شد. این حملات همچنین باعث افزودن ایران به قلمرو خلافت اسلامی شد. فتح ایران سرآغاز فرایند تدریجی گرویدن ایرانیان به اسلام بود که چندین قرن طول کشید. از میان حمله‌هایی که اقوام دور و نزدیک در طول تاریخ به خاک ایران کرده‌اند، حمله اعراب بیشترین تاثیر را بر ایران گذاشت. پس از این دوران حکومت‌های مختلفی در ایران شکل گرفت که از آن‌ها می‌توان به‌ترتیب به طاهریان، صفاریان، سامانیان، زیاریان، بوییان، غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان و ایلخانیان اشاره کرد.

5- حکومت‌های ملی: این دوران مصادف است با شکل‌گیری حکومت‌هایی که در مقایسه با حکومت‌های پیش از خود، دارای دولت مرکزی قدرتمندتری بودند. در ایران دوران حکومت‌های صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و پهلوی بر ایران حکومت کردند.

6- جمهوری اسلامی ایران: حکومت جمهوری اسلامی ایران در سال 1357 طی یک انقلاب مردمی به پیروزی رسید و امروز ایران تحت نظام جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. ایران امروز ۱.۶۴۸.۱۹۵ کیلومتر مربع وسعت دارد و بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵ ۷۹.۹۲۶.۲۷۰ نفر در آن زندگی می‌کنند.